Tankların Tasarım Onay ve Muayene Süreci
ADR Anlaşmasında tank grubu birçok başlık altında elle alınmış olup, firmaların öncelikle ürettikleri ürünün ADR`nin hangi maddelerine göre tasarlanıp imal edileceğini belirlemeleri, tasarım onay sürecinin başlangıç noktası olması bakımından önem arz ediyor.
ADR`de tank tasarımıyla ilgili bir çalışma yapılırken taşınacak tehlikeli maddelerin UN kodları belirlenmeli (ADR bölüm 3.2.2 2. Tablo B: ADR maddelerinin ve nesnelerinin alfabetik indeksi). Bu kodlar vasıtasıyla ADR Tablo 3.2 A`dan ilgili tasarım ,yapım ve test maddesi (ADR bölüm 6), ambalajlama hükümleri (ADR bölüm 4.2 ve 4.3) ve tank özel hükümleri (ADR bölüm 6.4) belirlenmeli.
ADR bölüm 6`da tanklarla ilgili 4 ana başlık bulunuyor.
Ülkemizde yaygın üretimi bulunan sabit metalik tanklar için tasarım, imalat ve testlerle ilgili hükümler ADR bölüm 6.8 altında değerlendirilmekte olup, bu tanklara ait paketleme hükümleri, tank kodu, tank hiyerarşisi, doldurma derecesi ve sınıf 2 için test basınçları gibi bilgiler ADR bölüm 4.3 altında inceleniyor.
Bir tank tipi için verilen tank kodu, söz konusu tankın taşıyabileceği tehlikeli maddelerle ilgili bilgi verirken aynı zamanda da test ya da tasarım basınçları ve teçhizatları hakkında da bilgi içerir. Örneğin ADR`ye göre LGBF kodlu bir tank ADR Bölüm 3.2 Tablo A`ya göre UN 1203 (Benzin) gibi bir çok yanıcı sıvı tehlikeli maddeyi taşıyabilir. Tasarım basıncı 1.1 bar altındadır ve alttan doldurma/ boşaltma açıklıkları 3`lü koruma ile kapatılmalı.
ADR bölüm 6.8`de tank tasarım ve imalatı ile ilgili genel hükümler belirtilmiş olup, her bir tank tipi için detaylı bilgiler ilgili standartlarda yer almaktadır. Örneğin;
•Akaryakıt tankerleri gibi 0,5 bar altında çalışan tankerler için TS EN 13094,
•LPG tankerleri için TS EN 12493,
•Vakum yalıtımlı Kriyojenik tanklar için TS EN 13530-2
•Vakum yalıtımsız Kriyojenik tanklar için TS EN 14398-2
•Diğer tanklar için TS EN 14025
Bu standartların geçerlilik süreleri ADR 6.8.2.6.1`de belirtilmiş olup, bu tabloda belirtilen sürelerin firmalar tarafından takibi gerekiyor.
Akaryakıt tankerleri standardı olan TS EN 13094`un EK-A`nı 5. Bölümünde hesaplamaların nasıl yapılacağı detaylı olarak açıklandı. Firmalar hesaplama notlarını bu bölüme göre hazırlamalı. Bu bölümde atıfta bulunulmayan ancak ADR için kontrol edilmesi gerekli olan ivmelenme yüklerine göre tankın dayanımı ve tank şase bağlantılarının kontrolü Sonlu Eleman Analizi yöntemi ve/veya Mukavemet hesaplamaları ile doğrulanabiliyor. TS EN 13094 standardında ve ADR 6.8`de tankta et kalınlığı düşürülmesine izin verilen durumlar ve teknik koşulları belirtilmiş olup, firmaların başvurularında bu hususu ilgili standart maddesi ve gerekli hesaplamalarıyla belirtmesi gerekiyor. Teçhizatların korumaları içinde aynı durum geçerli.
Kısaca bir akaryakıt tankeri başvurusunda İstenen hesaplamalar ve/veya analizler şunlar:
•Tank gövdesi, bombeler ve dalga kıranlar et kalınlığı hesaplamaları: TS EN 13094`un EK-A
•Tankın ve Tank şase bağlantılarının ivmelere karşı dayanımı: Sonlu Eleman Analizi ve/veya mukavemet hesabı
•Doldurma derecesi ve kapasite hesabı: ADR bölüm 4.3
•Teçhizat korumaları ile ilgili hesaplamalar: TS EN 13094 6.14
Tankta yapılan hesaplama ve analizlerin doğrulanabilmesi için teknik resimlere ihtiyaç duyuluyor. Bu teknik resimler;
•Genel Teknik Resim(İmalat resmi ve alt parçalar)
•Teçhizatlar
•Teçhizat Korumaları
•Tank uçları, bölmeler ve dalga kıranlar
•Tank Şase Bağlantıları
•Borulama
•Elektrik akım şeması
Diğer tank tipleri içinde tasarım için gerekli hesaplamalar ilgili tasarım ve imalat standartları içinde belirtilmiştir.
Bu belirtilen detaylandırılan dokumanlar dışında bir tasarım onay başvurusunda gerekli diğer dokumanlar www.tmt.tse.org.tr internet sayfasında belirtiliyor.
Bir tasarım onay surecinin ilk aşaması olan dosya kontrolü ve hesaplama/ analizlerin doğrulanması aşamasından sonra üretimi yapılan söz konusu tasarıma ait tankın tip onay testlerine geçiliyor. Bu konudaki her türlü husus TS EN 12972 standardında belirtildi. Prototip testlerinden de başarılı olan bir tank tipi için Tasarım onay sertifikası düzenlenir. Tasarım onay işlemi esnasında firma tesislerinde TSE uzmanları tarafından kalite ve söz konusu tankın üretilebilirliği ile ilgili (Makine, teçhizat, personel alt yapısının incelenmesi) denetimler yapılıyor. Firma yeterli görülürse üretim ve üretim yeri uygunluk sertifikası düzenlenir. Üretim ve üretim yeri uygunluk sertifikası 3 yıl geçerli.
TS EN 12972 standardında tip onay muayenesi, ilk/ara ve periyodik muayenelerle ilgili gerekli dokumanlar ve yapılacak testler detaylandırılıyor. İlk muayene sırasında oluşturulan ve her bir tank için ayrı olarak hazırlanan dosyaya Tank Kaydı denir. Tank Kaydı, bir nüshası müşteriye, bir nüshası TSE`ye ve bir nüshası da firmada kalacak şekilde 3 kopya hazırlanmalı. Tank kaydı içeriği TS EN 12972 standardı ilk muayenede gerekli dokumanlar bolumun de detaylandırılmış olup, genel olarak bir tank kaydı belirtilen şu dokümanlardan oluşuyor:
•Tasarım Onay Sertifikasının Bir Kopyası
•Muayenesi Yapılan Tankın Genel Teknik Resmi
•İlk Muayene Sertifikası
•Tank Plakası Kopyası (Mühürlenmiş)
•Muayenesi Yapılan Tankta Kullanılan ve Onarılırken Kullanılabilecek Muadil Teçhizatların Listesi
•Muayenesi Yapılan Tankta Kullanılan Malzeme Listesi ve sertifikaları
•Tankta Yapılan Muayene ve Testlerin Raporları
•Tankta Yapılan Tamir ve Bakımların Kaydı
•Isıl işlem kayıtları
•WPS ve PQR dokümanları
•NDT Personel sertifikaları
•Kaynakçı sertifikaları
ADR`ye göre üretilecek bütün tankların ilk muayenesinin yapılma zorunluğu bulunuyor. İlk muayenesi yapılmamış tanklar ADR araç uygunluk belgesi alamıyor. Bu nedenden dolayı firmaların test prosedürlerini hazırlamaları, testlerle ilgili ekipmanlara sahip olmaları ve bunların kalibrasyonlarını düzgün bir şekilde yapmaları bekleniyor. Muayeneler ilgili TSE personelinin nezaretinde yapılıyor. Tank tipine bağlı olarak değişmekle birlikte bir tankın ilk muayenesinde
•Tasarım Karakteristiklerinin kontrolü (Tankın boyut ve et kalınlığı ölçümü)
•Tankın iç ve dışının kontrolü (Tankta kullanılan sac ve bombe malzemelerinin tank üstünde doğrulanabilmesi gereklidir)
•Hidrostatik basınç testi (Tasarım hesaplamalarında doğrulanan basınçlarda)
•Su kapasitesinin tayini
•Sızdırmazlık testi (Tasarım hesaplamalarında doğrulanan basınçlarda) Teçhizatların ve teçhizat çalışma durumunun kontrolü işlemleri yapılıyor.
Bu test ve muayeneler dışında diğer testler tanklara ait tasarım ve imalat standartlarında belirtildi.
ADR`li tankların tipine göre değişmekle birlikte 3 yıllık aralıklarla ara muayeneleri ve 6 yılda bir`de periyodik muayenelerinin yapılması gerekli. Periyodik muayenelerde hidrostatik basınç testi yapılırken, ara muayenelerde bu test yapılmaz. Tıpkı ilk muayene gibi ara ve periyodik muayenelerini yaptırmayan tanklara da ADR araç uygunluk belgesi verilmez. Tank üstünde yapılan her türlü tamir işleminden sonra yapılan muayeneye istisnai muayene denir. Tankta yapılan tamir işlemleri öncesi TSE`ye bilgi verilmelidir. Aksi takdirde Tankta yapılan tamir işlemi tank tasarım tip onayını bozabilir. Bir istisnai muayene yapılan testlere göre periyodik veya ara muayene yerine geçiyor.
Tank Tasarım Onayı süreci ile ilgili tüm bilgilere (Süreçlerle ilgili detaylı bilgi veren bilgi bankası, online başvuru süreci ile ilgili açıklayıcı videolar, soru sorabileceğiniz uzmanların iletişim bilgileri vb.) http://tmt.tse.org.tr/ adresinden ulaşabilirsiniz.
Ambalaj Tasarım Onay Süreci
“Ambalaj” tehlikeli madde taşımacılığı yönetmeliklerinde şu şekilde tanımlandı:
İçerisine konulan malzemeleri muhafaza etme işlevini yerine getiren ve aşağıda belirtilen şartlara uygun mahfaza, başka bir bileşen veya malzeme:
•400 kg’ı aşmayan bir net kütle ihtiva etmek için tasarımlanmış,
•450 L’yi aşmayan bir kapasite için tasarımlanmış,
•Birçok gazın taşınması için amaçlanmamış,
•Birçok bulaşıcı maddenin taşınması için amaçlanmamış,
•Birçok radyoaktif malzemenin taşınması için amaçlanmamış,
•BM Tavsiyeleri Madde 6.5’te tarif edilen Orta Büyüklükte Dökme Taşıma Kapları kapsamına girmeyen.
Bu kapsamdaki ambalajlar hammaddeleri, biçimleri ve ek yapım özellikleri değerlendirilerek ADR Bölüm 6.1.2.7’deki tabloya göre uygun bir kod alır. Diğer taşıma modlarında sınıflandırma aynı şekilde yapılmıştır, fakat bazı taşıma modları bazı ambalaj türlerinin taşımasına izin vermeyebilir.
Ambalajın tipi belirlendikten sonra, içinde taşınması planlanan maddelere göre ambalajın hangi sağlamlıkta olması gerektiği, diğer bir deyişle performans testlerinin hangi seviyelerde uygulanacağı, yönetmeliğin ilgili bölümüne bakılarak tespit ediliyor. Burada en önemli kıstas, maddenin tehlike seviyesini gösteren Paketleme Grubu (Packaging Group)’dur. Paketleme grupları roma rakamı ile gösterilir ve I (çok tehlikeli), II (orta tehlikeli) ve III (az tehlikeli) olmak üzere 3 adettir. Tehlikesi yüksek olan maddeler taşıması planlanan ambalajlara daha zorlayıcı test seviyeleri uygulanıyor. Örneğin, düşürme testinde PG I olan bir madde taşıyacak olan ambalaj 1,2 m’den düşürülürken, PG III olan bir maddeyi taşıyacak olan ambalaj 0,8 m’den düşürülür. Ambalaj tiplerine uygulanması gereken testler ve bu testlerle ilgili seviyeler hem tehlikeli madde taşımacılığı yönetmeliklerinde hem de TS EN ISO 16104 ve TS EN ISO 16106 standartlarında belirtildi. Genel olarak ambalajlara uygulanabilecek testler düşürme testi, sızdırmazlık testi, iç basınç(hidrolik) testi, istifleme testi, kimyasal uyumluluk testi, geçirgenlik testi ve Cobb metodu ile su emiciliği tayinidir.
Ambalaj tasarımı için onay almak isteyen bir firma ilk olarak kayıtlı değilse TSE’nin sistemine kayıt yaptırmalı. Akabinde başvuru işlemi gerçekleştirilebilir. Kayıt ve başvuru işlemleri http://belge.tse.org.tr/index.aspx adresinden (http://tmt.tse.org.tr/ sitesinden de ulaşılabilir) yapılıyor. Başvuru esnasında firmalardan istenen belgeler Kalite Yönetim Sistemi Belgesi, İmza Sirküleri, Marka Tescil Belgesi, Oda Kaydı vb. gibi idari belgelerden ve Teknik Resimler, Firmada Uygulanan Testler, Kalite Kontrol Planları, Hammadde ve Teçhizat Sertifikaları vb. gibi teknik belgelerden oluşuyor. Firma başvurusunu gerçekleştirdikten sonra başvuru sistemden Teknik Amir’e ulaşır ve bir uzmana atanıyor. Uzman ilk olarak sisteme yüklenen dokümanları kontrol eder, eksiklikleri ve hataları firma yetkilisine ileterek giderilmesini sağlıyor. Tüm eksiklikler giderildikten sonra, Üretim ve Üretim Yeri Uygunluk Denetimi ve Numune Alımı için firma ziyareti gerçekleştirilir. Denetim, TS EN ISO 16106’yı temel alan, firmanın bahsi geçen ambalajı tehlikeli madde taşımacılığına uygun kalitede yapabilirliğini inceleyen bir denetimdir. Firmalar başvuru yapmadan önce bu standardı inceleyerek eksikliklerini tespit edip düzeltme yoluna gidebilir ve böylece tasarım onay sürecini kısaltabiliyor. Üretim ve Üretim Yeri Uygunluk Denetiminde tespit edilen eksiklikler giderildikten ve numunelerin test sonuçları geldikten sonra eğer test raporu olumlu ise firmaya detaylı bir kapsam ekli olarak Tasarım Onay Sertifikası düzenleniyor. 5 yıl geçerli olan bu sertifika ile firma kapsamda belirtilen UN (BM) işaretlemesini ürünlerine basma hakkını elde eder ve akabinde de bu ürünler ile kapsam dâhilinde uluslararası tehlikeli madde taşımacılığı yapılabiliyor.
Ambalaj Tasarım Onayı süreci ile ilgili tüm bilgilere (Süreçlerle ilgili detaylı bilgi veren bilgi bankası, online başvuru süreci ile ilgili açıklayıcı videolar, soru sorabileceğiniz uzmanların iletişim bilgileri vb.) http://tmt.tse.org.tr/ adresinden ulaşabilirsiniz.
IBC ve Büyük Ambalaj Tasarım Onay Süreci
Orta boy dökme yük konteynerleri (IBC), mekanik elleçleme için tasarlanmış katı veya esnek portatif ambalajlar, Büyük ambalajlar mekanik elleçleme için tasarlanmış, içerisinde nesneler veya iç ambalajlar bulunduran dış ambalajlar şeklinde tanımlanıyor. Metal, plastik, kompozit, tekstil, kâğıt, doğal ahşap, kontrplak ve yeniden yapılandırılmış ahşap olmak üzere çeşitli sert ve esnek malzemelerden mamul olabilen IBC ve Büyük Ambalajlar için kapasite sınırları;
•Ambalajlama grubu II ve III katı ve sıvılarını taşıyan IBC’ler: maks. 3 m3
•Ambalajlama grubu I katı maddelerini taşımak için kullanılan esnek, sert plastik, kompozit, fiber levha veya tahta IBC’ler: maks. 1.5 m3
•Ambalajlama grubu I katı maddelerini taşımak için kullanılan metal IBC’ler: maks. 3 m3
•Sınıf 7 radyoaktif malzemeleri taşıyan IBC’ler: maks. 3 m3
•Büyük Ambalajlar: 400 kg net ağırlıktan veya 450 litre kapasiteden fazla fakat 3 m3’ ten az olarak belirleniyor.
Tehlikeli madde taşımak için tasarlanan bir IBC veya Büyük Ambalaj; ilgili taşıma modunun (IMDG-CODE, ICAO/IATA, ADR, RID) kriterlerine uygun özellikler ihtiva etmeli ve performans seviyesine göre ilgili testlerden başarıyla geçmeli.
TSE’ye internet ortamında yapılan başvuru incelemeleri neticesinde, uygun ise, Üretim ve Üretim Yeri Uygunluk Denetimi ve Prototip testleri yapılıyor. Prototip testlerinden başarıyla geçmesi durumda Tasarım Onay sertifikası düzenlenir ve ilgili tip için UN kodu tanımlanıyor. Ayrıca, metal, sert plastik ve plastik iç kaba sahip kompozit orta boy dökme yük konteynerler hizmete konulmadan önce ilk muayeneye ve hizmete konulduktan sonra 2.5 yılda bir ara kontrole ve 5 yılda bir periyodik muayeneye tabi tutuluyor.
ADR Araç Uygumluk
Türkiye’nin Tehlikeli Malların Karayolu ile Uluslararası Taşımacılığına İlişkin Avrupa Anlaşması’na (ADR) taraf olması ve uygulamaya başlaması ile birlikte Karayolunda Tehlikeli Madde taşıyan araçların ADR Araç Uygunluk Belgesi alması zorunlu hale geldi.
Gerekli incelemeler yapıldıktan sonra olumlu sonuçlanan başvurulara Araç Uygunluk Belgesi, TSE Ulaşım ve Lojistik Merkezi Başkanlığı Tehlikeli Madde ve Kombine Taşımacılık Müdürlüğü tarafından veriliyor. Bu belgenin geçerlilik süresi bir yıl olup her yıl ilgili teknik incelemenin yapılıp yenilenmesi gerekiyor.
Tüm başvurular tmt.tse.org.tr adresinden online olarak yapılıyor. Başvurular, konusunda uzman arkadaşlarımıza yönlendirildikten sonra firmalarımız kendi ekranlarında başvurularıyla ilgili bilgileri istedikleri an takip edebilmekte ve ilgili uzman ile e posta ortamında veya telefon ile görüşebiliyor.
Araç Uygunluk Belgesi alınması için başvurulacak araçların 98/91 AT veya ECE R 105’e göre uygun üretilmesi ve bunun ispat edilmesi gerekmektedir. Bu kapsamda başvuru sahiplerinin araç üreticilerinden alacakları Uygunluk Beyanlarının olması gerekmektedir. Araçların üzerinde sabit bir tankın olması durumunda bu tankın da ADR gerekliliklerine göre üretilmiş olması ve muayenelerinin (ilk, ara veya periyodik muayene) yapılmış olması gerekiyor. Üzerinde sabit bir tank bulunan araçların başvurularında tankla ilgili muayene tarihlerinin geçmemiş olmasına özellikle dikkat edilmeli. Böyle bir durum varsa öncelikle Tank Muayenelerinin yapılması gerekiyor.
Ulaşım ve Lojistik Merkezi Başkanlığı Tehlikeli Madde ve Kombine Taşımacılık Müdürlüğü başvuruları öncelikle dokümantasyon olarak incelemekte olup bu kısmın olumlu sonuçlanması neticesinde araç üzerinde incelemeleri gerçekleştiriyor. Araç ile ilgili inceleme ADR Kısım 9:Araçların Üretimine ve Onayına İlişkin Zorunluluklar bölümüne göre yapılıyor.
ADR Kısım 9’da 6 tip araç tanımlandı. Bunlar EX II, EX III, AT, FL, OX ve MPÜB’dür. Firmalar taşıyacakları tehlikeli madde sınıfına göre yukarıda belirtilen tiplere göre başvurularını gerçekleştirecek olup gerekli inceleme başvurulan araç tipine uygun olarak gerçekleştiriliyor.
Zaman zaman firmalarımız hangi tip araca başvuracakları konusunda sıkıntı yaşıyor. Bu durumda firmalar ADR Cilt I Tablo 3.2 A ya yönlendiriliyor. Bu tabloda tehlikeli maddelerin UN numaraları verilmiş olup tablonun 14. Sütununda bu tehlikeli maddenin hangi tip araçta taşınacağı belirtildi.
Süreç konusunda sıkıntı yaşayan firmalar, tmt.tse.org.tr adresinde daha detaylı bilgiye ulaşabilirler. Firmalarımıza kolaylık sağlamak için ilgili sitemize gerekli bilgiler, videolu anlatımlar ve iletişim kurabilecekleri uzmanlar belirtildi.
Belge Düzenlenmesi Ve Güvenlik Etiketi
Firmanın başvurusuna müteakip, İnceleme Heyetince mevcut muayene ve deneyleri tamamlandıktan sonra oluşturulan raporlarla beraber, hazırlanan dosyalar, belgelendirme komitesine arz ediliyor. Belgelendirme Komitesi sunulan raporları inceledikten sonra alınan kararlar doğrultusunda dosyalar İdari Büroya teslim ediliyor.
Söz konusu dosyalar idari büro tarafından kontrol edilmekte ve belge basım işlemleri tamamlanıyor. Mevcut belgeler idari amir tarafından imzalandıktan sonra her bir belge aslının üzerine güvenlik etiketi yapıştırılıyor. Firmanın mali işlemlerini tamamlanmasına müteakip mevcut belgeler firma yetkilisine Kargo Posta ile gönderilip arşivleme işlemleri tamamlanıyor.