UND AETR Sözleşmesi ve Takograf Danışmanı Bilal Yeşil, nakliye firması sahipleri ve sürücülerin; hangi veri indirme yöntemleri seçilmeli? Veri indirme cihazları neler? Verileri nasıl indirebilirim? gibi akıllarda kalan sorulara cevap veriyor. Takograf Veri İndirme Yöntemleri! Hangisini Seçmeli? Yürürlükteki çalışma ve takograf mevzuatına göre; takograf takmak zorunda olan araçların kayıtlı olduğu yetki belgesi sahibi firmalar; takografta kayıtlı verileri engeç 90 günde bir, sürücü kartlarındaki verileri ise engeç 28 günde bir indirerek, 12 ay süre ile saklamak zorundadırlar. Bu konuda, mevzuat arasında çelişki olduğunu vurgulamakta fayda var. Karayolları trafik yönetmeliği (2004) saklama süresini 5 yıl olarak belirtirken, güncel AETR sözleşmesi ve takograf konusundaki yönetmelikler 12 ay olarak belirtmektedir. Bu indirilen veriler, iş mahkemelerinde, kaza incelemelerinde ve denetlemelerde geçerli birinci derecede delillerdir. Takograf ve sürücü kartı verilerinin indirilmesinde kullanılabilecek farklı yöntemler ve farklı özelliklerde cihazlar bulunmaktadır. Bu yazıda , veri indirme yöntemleri ve kullanılabilecek cihazlar konu edilecektir. Veri indirme cihazları Veri indirme cihazları ile veri indirmek için, veri indirecek kişinin elinde bir firma (Şirket) kartı olmalıdır. Önce, firma kartı takografın 2 numaralı yuvasına takılır, sonra veri indirme cihazı sokete takılarak veri indirilir. Veri indirme cihazları ve dijital takograflar aynı teknik mevzuata uygun olarak üretilmektedirler. Bu nedenle , her marka veri indirme cihazı, aynı nesil her marka dijital takograftan veri indirebilir. Bunun mümkün olmadığı bir durumda, ya veri indirme cihazı ya da dijital takograf, mevzuata aykırı üretilmiş olabilir. Ülkemizde 2026 veya 2028 den itibaren kullanılmaya başlayacak 2 nci nesil dijital takograflardan veri indirilebilmesi için, mevcut veri indirme cihazlarınaa bir güncelleme yapılması gerekebilir. Cihazda güncelleme mümkün değilse, uyumlu yeni bir cihaz alınması gerekecektir. Farklı veri indirme cihazları ve yöntemleri hakkındaki bilgiler aşağıdadır. 1.Veri indirme anahtarları Bu cihazları farklı şekil ve büyüklükte olabilir. Büyükçe bir USB flash belleğe benzerler, soketi 6 pinlidir. Bazılarında aynı anda bir USB erkek sokette bulunmaktadır. Veri bu cihaza indirildikten sonra, USB soketi olanları doğrudan, olmayanlar ise özel bir USB adaptör ile bilgisayara bağlanarak, veriler bilgisayar ortamına aktarılır. Gerekli ayarlar yapılmış ise, veri indirme esnasında takografa takılı olan sürücü kartının da verileri indirilir. Verilerin bilgisayara aktarımı için bilgisayarda bir aktarma yazılımının kurulu olması gerekebilir. 2.Kombi kart okuyuculu veri indirme cihazları Bu tür cihazlarda kart okuyucu ve veri indirme anahtarı tek bir cihazda birleştirilmiştir. Bazılarında bluetooth özelliği de mevcuttur. Böylece, bir bilgisayar bağlantısına gerek duyulmadan, sürücü kart verileri cihaz hafızasına kopyalanabilmektedir. Daha sonra, indirilen verileri bir USB kablo ile bilgisayara bağlanarak, veriler bilgisayara kopyalanmaktadır. 3.Ekranlı, analiz özellikli kart okuyuculu veri indirme cihazı. Ekranlı olan veri indirme cihazlarında, kart okuyucu da dahili olarak bulunmaktadır. Ekran boyutu, 2,5 inch - 5 inch arasında değişebilmekte, ekran renkli veya siyah beyaz olabilmektedir. Ekran olduğu için basit analizler de yapılabilmektedir. Böylece ihlaller hakkında hızlı bir şekilde bilgi edinme imkanı olmaktadır. Bu cihazlar arıca, bir WIFI veya Bluetooth bağlantısına da sahip olabilmektedir. Böylece veriler bu bağlantılar üzerinden bir bilgisayara veya cep telefonuna gönderilebilmektredir. Bu cihazlar durum hakkındhızlıca bir fikir sahibi olmak için faydalıdır. Ancak, detaylı analiz bilgisayarda yazılım ile yapılmalıdır. Bu nedenle, her durumda, indirilen veriler bilgisayara aktarılmalı ve saklanmalıdır. 4.Bluetooth veri indirme cihazı USB bellek şeklinde, takograf için üretilmiş bir BT adaptörüdür. Kullanılabilmesi için, Android veya İOS uygulamanın mobil cihaza indirilip kurulması gerekmektedir. BT bağlantısı kullanılarak takograf hafızasındaki veriler ile takılı olan sürücü kartındaki veriler, mobil cihazlara indirilebilir. Mobil cihazın bağlantıları kullanılarak indirilen veriler, istenen kişi veya bilgisayara mail ekinde veya mesaj ekinde gönderilebilmektedir. Ayrıca, sürücü bu adaptörü kullanarak, sürüş ve dinlenme süreleri ile takograf uyarılarını cep telefonunda görebilir, bazı bilgileri takografa girebilir (Takograf marka ve sürümüne göre farklılık gösterebilir) 5.Akıllı kart okuyucu Akıllı kartları okumak ve verilerini bilgisayara aktarmak için kullanılmaktadırlar. Masaüstü sabit veya mobil kullanım için farklı modelleri bulunmaktadır. Kullanılabilmesi için sürücüsünün ve veri aktarma yazılımın bilgisayara kurulu olması gerekir. Sürücü kartlarının verilerini, bu cihazı kullanarak bilgisayara aktarabilirsiniz. Bilgisayarınızın USB soketlerine uygun olan bir kart almanız gerekir (Normal USB, Mikro USB, Mini USB veya Type-C) 6. Veri indirme ve aktarma terminali Bu terminaller, şirketlerin garajlarına, TIR park alanlarına veya depoların girişlerine konabilir. WIFI, LAN veya GPRS bağlantılarından birine veya birkaçına sahip olabilirler. Böylece şirket ağına veya internete erişebilir. Sürücü kartını cihaz üzerinde bulunan kart yuvasına takdığında, saniyeler içinde verileri indirir ve aktarır. Bir görevli araçlardan takograf verilerini veri indirme cihazları ile toplar, sonra veri indirme ve aktarma cihazı üzerinde bulunan sokete (USB veya 6-pin) takarak verileri aktarır. Veriler, terminal kullanılarak, şirketin sunuclarına (VPN veya FTP kullanılarak) otomatik olarak aktarılabildiği gibi, hizmet alınan online analiz ve saklama sağlayıcının buluttaki sunucularına da aktarılabilir. Veriler bir eposta ekinde de gönderilebilir. 7.Cep telefonu ile veri indirme; Cep telefonlarına yüklenecek bir uygulama ve mobil kart okuyucu kullanılarak kart verileri indirilebilir. İndirilen veri eposta veya mesaj ile istenen yere gönderilebilir. Takografa takılacak bir bluetooth adaptör kullanılarak, takograf ve takılı olan sürücü kartının verileri indirilebilir. Bir diğer yöntem ise; takograf verilerinin Android ve İOS cihazlara indirmek için üretilmiş, özel bir kablo kullanarak takograf verileri ile, takılı olan sürücü kartı verileri mobil cihazlara indirilebilir. Bu cihazlara yüklenen bazı uygulamalar, basit analizleri de yapabilmektedir. Araç takip sistemi ve GPRS üzerinden, uzaktan veri indirme Takograf ve takılı olan sürücü kartı verileri araç takip sistemi üzerinden GPRS iletişimi kullanılarak şirket bilgisayarlarına veya araç takip sistemi tedarikçisinin sunucularına indirilebilir. Burada kullanılan, araç takip sistemi değil, araç takip sisteminin GPRS özelliğidir. Araç takip sistemi olmadan da, kendi simkartı olan bir uzak veri indirme modülü takılarak veriler uzaktan indirilebilir.Bunun yapılabilmesi için, araç takip sisteminin, takograf ile iletişim kurması ve verileri kopyalayabilmesi için ek modüllere sahip olması gerekmektedir. Araç takip sisteminin montajının ve takograf ile bağlantılarının takograf mevzuatına uygun olması önemlidir. Aksi taktirde, denetlemelerde tespit edildiği taktirde manipülasyon girişimi olarak değerlendirilip ceza yazılabilmektedir. Ayrıca, ATS doğru şekilde monte edilmediği taktirde, takografın doğru çalışmasını da engelleyebilir. Veri indirme yöntemi nasıl seçilmeli; Yasal olarak takograf verileri en geç 90 günde bir, sürücü kartı verileri engeç 28 günde bir indirilmek ve arşivlenmek zorundadır. Bu yapıldığı taktirde, yasal veri indirme yükümlülüğü yerine getirilmiş olur. Araç takip sistemleri üzerinden iki farklı şekilde sürücü çalışma bilgileri alınmaktadır. · Takograf takılı olan karttaki verileri okur ve son 28 gün için bir analiz yapar. Bu analiz ve uyarıları araç CanBUS sistemine gönderir. Bu gerçek zamanlı analizi ve uyarıları, eğer CanBus sistemi ile irtibat kurabiliyorsa ATS okur ve portal üzerinden kullanıcıya iletir. ATS’nin bunu yapıp yapamadığı sorgulanmalıdır. · Diğeri, ise paragrafın başında belirtildiği gibi takograf hafızasındaki ve karttaki kayıtlı verilerin uzaktan indirilmesidir. Sürücü kartı verileri, operasyon planlaması için kullanılacaksa, her sefer öncesi indirilmelidir. Veya her gün indirilmelidir. Kullanılacak veri indirme yöntemi ve cihazlar seçilirken, firmanın operasyonu, yerleşim şekli ve yasal gereklilikler birlikte değerlendirilmelidir. 1.Araçlar hangi sıklıkla şirket merkezine dönüyor; Sadece yasal zorunluluk gereği takograf verilerini indiriyorsanız ve araçlarınız üç aydan daha kısa peryotlarla , sürücüleriniz 28 günden daha kısa sürelerde şirket merkezinize dönüyorsa , verilerinizi manuel olarak veri indirme cihazları ile indirebilirsiniz. 2.Yasal veri indirme veya operasyon planlama; Verileri yasal sürelerinden daha önce sık sık indirmenin hiç bir sakıncası yoktur. Operasyonlarnızı planlarken, planlama öncesi sürücülerinizin çalışma durumu görmek ve planlamayı buna göre yapmanız gerekiyorsa, sefer öncesi sürücü kartı verilerinizi indirerek analiz etmeniz gerekir. Kart verilerini araç takip sistemi üzerinden indirebilirsiniz (Kart takograf takılı ise). Sürücü araçta değil ise, kart verilerini bir kart okuyucu, cep telefonu veya veri aktarma terminali ile indirmek durumunda kalabilirsiniz. Bunun dışında güzergah planlama ve görevlendirme sisteminiz içinde sürücü çalışma verileri gerekli ise, istenen sıklıkta verileri indirip ilgili sisteme aktarmanız gerekecektir. 3.Sürücüleri sürece dahil etme. Firma sürücülerin kart verisi indirme konusu ile ilgilenmesini ve bunun için zaman harcamalarını istemiyorsa, veriler araç takip sistemi üzerinden indirmek tek seçenektir. Sürücüleri sürece dahil etmek isterlerse, sürücünün şirket merkezinden uzaklığına ve mevcut altyapıya bağlı olarak, akıllı kart okuyucu, veri aktarma terminali veya mobil cihazlar kart verisi indirime seçenekleri kullanılabilir. Hangi veri indirme yöntemini seçmek gerektiği konusunda bir fikir vermesi açısından, aşağıdaki akış şeması bir örnek olarak verilmiştir. Bu akış şemasını geliştirebilirsiniz. Alacağınız donanım ve yazılım size uzunca bir süre hizmet verecektir. Vereceğiniz yanlış bir karar size zarar verebilecektir. Bu nedenle, karar vermeden önce uzman bir kişi veya kurumdan danışmanlık almanız riskleri azaltacaktır. Veriler indirildi, saklandı. Sonra ne olacak? Mevzuata göre; İndirilen veriler analiz edilmeli, sürücü ihlalleri tespit edilmeli, ihlalleri önleyici radbirler alınmalıdır. Bu verilere kişisel verileri koruma mevzuatına göre işlem yapılmalıdır. Ayrıca, operasyon planlaması için kalan sürüş ve dinlenme süreleri, bir sonraki dinlenme ve sürüşün ne zaman başlayacağı gibi bilgilerin raporlanması gerekecektir. Bu amaçla, şirketler bir takograf veri indirme, yönetim ve analiz yazılımına ihtiyaç duyacaklardır. Araç takip sistemi tedarikçilerinin bazılarının webtabanlı analiz çözümü vardır. Bu çözümü kullanmak için aylık olarak araç ve sürücü başına ödeme yapılması gerekmektedir. Masaüstü veri analiz uygulamaları da vardır. Bu uygulamaların bazılar için yıllık lisans ücreti ödenmesi istenmektedir. Bir veri analiz yazılımı nasıl birşeydir, neler yapabilir denemek isteyenler , bu linkten (http://shorturl.at/qzT38), kendi kategorisinde en iyisi olan Cartracker TachoTEK yazılımını bilgisayarların indirerek kurabilirler ve 30 gün süre ile tam fonksiyonlu olarak kullanabilirler. Bu yazılımın yıllık lisans ücreti olmadığı gibi, 2026/2028 yıllarında uluslararası nakliyatta çalışan araçlarda kullanılmaya başlayacağımız 2 nci nesil dijtal takografların verilerinide analiz edebilmektedir. Ayrıca, hem AETR sözleşmesi, AB mevzuatı ve hemde Türk mevzuatına göre analiz yapabilen tek yazılımdır. Raporları, Excel ve PDF formatında eksport edebilmekte, verileri FTP protokolü, klasörler arası senkronizasyon şeklide alıp verebilmekte, eposta ekinde gönderebilmektedir. Pazarda bulunan tüm veri indirme cihazları ile uyumludur. Bazı yazılımlar, üreticinin kendi donanımına bağımlıdır, diğer donanımlar ile çalışmamaktadır. Gerek yazılım ve gerekse donanım seçerken, gelecekteki teknolojiler ile uyumlu olmasına dikkat edilmesi, tasarruf sağlayacaktır. Gelecekte, takograf verilerinin zamanında indirilmesi ve bu verilerin analiz edilerek şirkete katma değer yaratan bilgiye dönüştürülmesi önem kazanacaktır. Dileğimiz, şirketlerimizin konunun önemini anlayıp, kendilerini buna göre hazırlamalarıdır. KAYNAK: UND'NİN SESİ DERGİSİ