Karayolu trafik kazaları büyük bir halk sağlığı ve gelişim sorunudur - Karayolu trafik kazaları ortalama olarak her yıl 1.2 milyon kişinin ya da her gün 3242 kişinin ölümüne yol açmaktadır. - Karayolu trafik kazaları her yıl 20 – 50 milyon kişinin yaralanmasına ya da sakat kalmasına yol açmaktadır. - Karayolu trafik kazaları tek başına tüm dünyada meydana gelen ölümlerin %2.1’ine yol açmakta ve ölüm nedenleri arasında 11. sırada gelmektedir. Trafik kazalarının büyük çoğunluğu düşük ve orta gelir grubundaki ülkeleri, özellikle de genç erkekleri ve korunmasız yol kullanıcılarını etkilemektedir - Karayolunda meydana gelen ölümlerin %90’ı düşük ve orta gelir grubundaki ülkelerde olmaktadır. - Dünyada, karayolunda meydana gelen ölümlerin yarısı DSÖ Batı Pasifik ve DSÖ Güneydoğu Asya Bölge ülkelerinde olmaktadır. - Karayolunda meydana gelen kazalarda hayatını kaybedenlerin yarısından daha fazlası 15-44 yaş arası kişilerdir. - Karayolu trafik kazalarında ölenlerin %73’ü erkektir. - Düşük ve orta gelir grubunda tehlikeye en fazla maruz olan yol kullanıcıları yayalar, bisikletliler, iki tekerlekli motorlu araç sürücüleri ve toplu taşım araçlarındaki yolculardır. Doğru yönde harekete geçilmezse sorun ağırlaşacaktır 2020 yılında karayolu trafik kazalarının dünyada ölümlere yol açan nedenler arasında 3. sıraya yükseleceği tahmin edilmektedir. Karayolunda meydana gelen ölümlerin düşük ve orta gelir grubundaki ülkelerde %83 oranında artacağı, yüksek gelir grubundaki ülkelerde ise %27 oranında azalacağı tahmin edilmektedir. Bu tahminlere göre, 2020 yılında tüm dünyada %67 düzeyinde bir artış beklenmektedir. Trafik kazalarının maliyeti çok büyüktür Trafik kazalarının maliyetinin bir yılda: - Tüm dünyada 518 milyar ABD Doları kayba neden olacağı; - Düşük ve orta gelir grubundaki ülkeler için 65 milyar ABD dolarını aşacağı ve bunun alınan toplam gelişme yardımının üzerinde olacağı; - Düşük ve orta gelir grubundaki ülkelerde gayri safi milli hasılanın %1 – 1.5’una denk olacağı; - Yüksek gelir grubundaki ülkelerde gayri safi milli hasılanın %2’sine denk olacağı tahmin edilmektedir. - Karayolu trafik kazaları sağlık harcamalarına büyük bir yük getirmektedir. Hayatını kaybeden yaralanan ya da sakat kalan her bir kişi için sayısız insan derinden etkilenmektedir. Bir çok aile uzun süren tedavi masrafları, ailenin giderlerini sağlayan ya da fazladan kazanç getiren kişinin kaybedilmesi, ailede bakıma muhtaç kişilerin bakımını üstlenmiş bir kişinin kaybedilmesi gibi nedenlerle parasal sıkıntıya düşmektedir. Kazadan sonra hayatta kalanlar, onların aileleri, arkadaşları ve bakımını üstlenen diğer kişiler son derecede olumsuz sosyal, fiziksel ve psikolojik etki altında kalmaktadırlar. Karayolu trafik kazaları önlenebilir Karayolu trafik kazaları öngörülebilir ve önlenebilir. Bir çok ülkede aşağıda belirtilen konularda harekete geçilerek meydana gelen kaza ve yaralanma sayılarında keskin düşüşler sağlanmıştır: - daha az, daha kısa ve daha güvenli seyahat imkanı sağlayacak şekilde ulaşım ve arazi kullanım politikaları oluşturup uygulamak; toplu taşım gibi daha güvenli ulaşım yöntemlerini özendirmek; kaza önleyici önlemleri trafik yönetimi ve karayolu tasarımı ile birlikte ele almak;- araçları yolcular, yayalar ve bisikletliler için daha koruyucu hale getirmek; gündüzün farların açık tutulması, üste yerleştirilmiş fren lambaları kullanılması, bisiklet, at arabası çekçek ve diğer motorsuz ulaşım araçlarunda reflektörlü parçalar kullanılması suretiyle bunları daha kolay görünür hale getirmek. Halk sağlığı sektörünün rolü Sağlık sektörü karayolu güvenliği ile ilgili tek yapı değilse de, özellikle aşağıda belirtilen konularda önemli bir rolü vardır: - izleme ve araştırma yoluyla sistematik olarak veri toplamak - karayolu kazalarının ve yaralanmalarının sebeplerini araştırmak - önlemeye ve kaza sonuçlarını hafifletmeye yönelik önlemleri araştırmak - karayolu güvenliğini sağlamaya yönelik uygulamalara destek olmak - politikacıları ve karar verici otoriteleri meydana gelen kayıplarla ilgili temel sorunları belirlemeye ikna etmek; - işe yarar ve bilimsel temelli bilgileri genel politikalara ve uygulamalara aktarmak - bütün bu konularda çalışma kapasitesi yaratmaya çalışmak Karayolu kazalarını önleyici çalışmalar, hastaneye sevk edilenlerin sayısını azaltmak ve yaralanmaların ciddiyetini azaltması nedeniyle halk sağlığı bakımından önemlidir. Eğer daha fazla insan kendisini güvende hissederek yürümeyi ya da bisiklete binmeyi otomobil kullanmaya tercih edebiliyorsa, halk sağlığı açısından o kadar büyük bir kazanım elde edilmiş olacaktır. Karayolu güvenliği bir ‘sistem yaklaşımı’ içinde ele alınmalıdır Karayolu trafik sistemini daha az tehlikeli hale getirmek, sistemin bir bütün olarak ele alınmasını, sistemi oluşturan öğeler –araç, yol, yol kullanıcısı ve bunların içinde bulunduğu fiziksel, sosyal ve ekonomik çevre– arasındaki etkileşimin anlaşılmasını ve müdahale edilecek yerlerin belirlenmesini gerektirir. Bu sistem yaklaşımı, bireyin davranışına odaklanmaktan başlayıp yol güvenliğinin bir bütün olarak ele alınmasına kadar genişleyebilir. Karayolu güvenliği ile ilgili sorumluluklar birden fazla sektörün sorumluluğunu gerektirir Karayolu güvenliği ortak sorumluluk gerektirmektedir. Dünya trafik sisteminde kaza riskinin azaltılması bu işe kendini vermeyi ve hükümetler, endüstri kolları, sivil toplum kuruluşları ve uluslararası kuruluşların karar verme sürecinde karşılıklı bilgi alışverişini gerektirir. Aynı zamanda yol mühendisliği, motorlu araç tasarımı, kanun uygulayıcılar, sağlık çalışanları, dernek üyeleri gibi farklı disiplinlerde çalışan kişilerin katılımını gerektirir. Trafik kazalarının önlenmesine ilişkin Dünya raporunda politika belirleyici organların karayolu güvenliğini nasıl geliştirebileceğine ilişkin tavsiyeler: - Karayolu güvenliğine ilişkin çalışmaları yönlendirecek lider bir kuruluş belirlemek. - Karayolunda meydana gelen kazalarla ilgili problemi, politikaları, kurumsal yapıları ve mevcut kapasiteyi belirlemek. - Ulusal bir yol güvenliği stratejisi ve eylem planı hazırlamak. - Problemi ele almaya yönelik olarak finans ve insan kaynaklarının dağılımını yapmak. - Karayolu trafik kazalarının önlenmesi, yaralanmaları azaltmak ve sonuçlarını hafifletmeye yönelik belirli çalışmalar yapmak ve bu çalışmaların etkisini değerlendirmek. - Ulusal kapasitenin ve uluslararası işbirliğinin gelişmesini desteklemek. KAYNAK:“World report on road traffic injury prevention” başlıklı, 2004 yılında WHO tarafından hazırlanmış olan “Main Messages” konulu broşürden çevirilmiştir. Çeviri: Uzm.Psk. Şehnaz KöksalTrafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü